Η Δημοκρατία στην Ευρώπη

Η ιδέα για το συντονισμό των Ευρωπαϊκών οικονομιών ως ενιαίας μονάδας, κάτω από την γερμανική ηγεσία, δεν είναι καινούργια.  Η υπεροχή της Γερμανίας παραμένει το θεμελιακό γνώρισμα της δομής οικονομικής ισχύος της Ευρώπης εδώ και έναν αιώνα. Αυτή η απλή αλήθεια βρέθηκε, σ’ όλη την ιστορία του αιώνα, στο μάτι του κυκλώνα μιας αδυσώπητης σύγκρουσης ιδεολογιών, που προσπάθησαν να απαντήσουν, μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, στα προβλήματα της εκβιομηχάνισης, της κοινωνικής συνοχής και της άσκησης της πολιτικής στα πλαίσια των «κρατών –εθνών» του Ευρωπαϊκού χάρτη. Οι "εθνικές" απαντήσεις οδήγησαν σε ολοκληρωτικό πόλεμο που επεκτάθηκε σε όλο τον πλανήτη.  Αρεσκόμαστε σε μια μεταφυσική έννοια της «Ευρώπης», την οποία συνηθίσαμε να επικαλούμαστε ως ουσία περιεκτική αξιών και πολιτικής παράδοσης. Ωστόσο η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση φανέρωσε την αλήθεια, πως η «Ευρώπη» της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να είναι ενδεχομένως μια υπόσχεση αλλά απέχει πολύ από το να είναι πραγματικότητα. Λίγους μήνες πριν, ο Ζακ Ντελόρ επισήμανε πως: «Η ατμόσφαιρα δεν είναι καλή και θυμίζει τη δεκαετία του 1930. Έρπων εθνικισμός, επιθετικός λαϊκισμός, φόβος για την παγκοσμιοποίηση, όλα αυτά θέτουν σε αμφιβολία το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.» Όσα γίνονται το τελευταίο διάστημα θέτουν το ερώτημα: Τι είδους δημοκρατία θέλει και μπορεί να οικοδομήσει η Ευρώπη;

Η αλήθεια είναι πως οι παλιές πυξίδες της πολιτικής, όπως τις διαβάζουμε σήμερα, δεν είναι ικανές να μας δείξουν με σαφήνεια  την Ευρώπη και τη θέση της μέσα στον κόσμο σήμερα. Η σημερινή κατάσταση πραγμάτων στην Ευρώπη είναι ακατάστατη και περίπλοκη και τέτοια μάλλον θα εμφανίζεται για καιρό, μιας και εποχή της αυτονομίας του «έθνους-κράτους» έχει  παρέλθει και η παγκοσμιοποίηση κεφαλαίου και εργασίας αναγκάζει τις χώρες να παραιτηθούν από τον αποκλειστικό έλεγχο ορισμένων τομέων στη χάραξη πολιτικής. Ωστόσο η συνείδηση του έθνους παραμένει τόσο ισχυρότερη από την αίσθηση της Ευρωπαϊκής ταυτότητας, ώστε η πολυσπερμία εθνικών πολιτισμών, ιστορικής αντίληψης και αξιών να δυσκολεύει τους Ευρωπαίους να δράσουν συνεκτικά και γρήγορα σε στιγμές κρίσης. Η κ. Μέρκελ και ο κ. Σαρκοζί, με τον τρόπο που δρουν το τελευταίο διάστημα, επιβεβαιώνουν πως Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι άλλο παρά η εξέλιξης της απόφασης των δυο δικών τους χωρών, μετά τη φρίκη του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, να μην επιτρέψουν στον ανταγωνισμό τους να γίνει αιτία καταρχήν σύρραξης, αλλά και γενικότερα μιας οποιασδήποτε ένδο-ευρωπαϊκής σύγκρουσης. Οι δυο τους, επιχειρούν με κάθε τρόπο να δημιουργήσουν έναν τύπο ηγεσίας, που θα επιβάλει ένα καθεστώς ελέγχου στους προϋπολογισμούς των κρατών της Ευρωζώνης και αλλαγή των συνθηκών. Ωστόσο, από πολλές πλευρές εκφράζεται ο φόβος πως ακόμη και περιορισμένες αλλαγές στη Συνθήκη της Λισσαβώνας θα προκαλούσαν χαοτικές καταστάσεις και θα έθεταν σε κίνδυνο όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το πρόβλημα είναι πως κανείς δεν τολμά να προσφύγει στην πολιτική. Οι Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις  και κοινοβούλια δεν ασκούν πολιτική, αλλά την αποφεύγουν και την αντικαθιστούν με επικοινωνία ή απλώς την υποβιβάζουν σε διαχείριση υπό το πρόσχημα «έκτακτης ανάγκης», με αποτέλεσμα την απαξίωση των πολιτικών συστημάτων και την απάθεια προς την φιλελεύθερη δημοκρατία. Ο ύστερος καπιταλισμός και τα παραγόμενα υλικά αγαθά του, όχι μόνο δεν μπορούν να δημιουργήσουν το αίσθημα της κοινότητας, αλλά αντίθετα καταστρέφουν τις παλιές μορφές αλληλεγγύης και δημιουργούν ανασφάλεια. Η αναφορά στη δημοκρατία συρρικνώνεται, ως αναφορά σε ατομικά δικαιώματα και την περιχαράκωση της ιδιωτικής σφαίρας έναντι της δημόσιας. Όσο όμως τα δικαιώματα αυτά θα μπαίνουν υπό την αίρεση του εισοδηματικού και φοροδοτικού ελέγχου και όσο το μεταπολεμικό κοινωνικό συμβόλαιο αποδομείται, τόσο η κοινοβουλευτική δημοκρατία γίνεται αδιάφορη ή και περιφρονημένη.  Η απειλή των «αγορών» μετουσιώνεται σε φόβο, υπό το κράτος του οποίου πολλοί Ευρωπαϊστές ωθούνται σε ένα διογκούμενο «έλλειμμα Δημοκρατίας», επιστρέφουν σε μακιαβελικά δόγματα και διολισθαίνουν σε αυταρχικά πεδία, όπου συναντώνται με διάφορες ελίτ τεχνοκρατών που δυσανασχετούν με τις αστάθειες και περιπλοκές του κοινοβουλευτισμού και επιθυμούν να προτάξουν «επιστημονικές» λύσεις, ώστε να λύσουν τα προβλήματα χωρίς πολιτική. 

Όπως καθ’ όλον τον εικοστό αιώνα έτσι και σήμερα το κλειδί για το μέλλον της Δημοκρατίας στη Ευρώπη το κρατά η Γερμανία. Πολύ πριν την τρέχουσα χρηματοπιστωτική κρίση και τις σημερινές πολιτικές εξελίξεις σε Ελλάδα και Ιταλία, με τη ματιά του ιστορικού, ο Μαρκ Μαζάουερ γράφει αναφερόμενος στα τεκταινόμενα κατά την τελευταία δεκαετία του προηγούμενου αιώνα: «Τα έθνη- κράτη εξελίσσονταν σε απλά κελύφη χωρίς πραγματικό λόγο στις πολιτικές ενώ τα κοινωνικά προβλήματα και η αποξένωση από τις κυβερνήσεις αυξάνονταν. Πράγματι, συνετοί και μη εκλεγμένοι Γερμανοί κεντρικοί τραπεζίτες αναλάμβαναν τον έλεγχο της οικονομικής πολιτικής στο μεγαλύτερο μέρος της δυτικής Ευρώπης.» Αυτές οι διαπιστώσεις, γίνονται σήμερα πια απροκάλυπτες αλήθειες και θέτουν το ερώτημα: Με ποιό πολίτευμα θα πορευτεί η Ευρώπη;