Επικίνδυνος Αταβισμός

Οι αλλαγές που συντελούνται στους διεθνείς οικονομικούς συσχετισμούς, έχουν ανατρέψει τις βεβαιότητες του Δυτικού κόσμου και  έχουν φέρει την Ευρώπη σε μια ολισθηρή πορεία προς την φτωχοποίηση της. Η Ένωση δεν μπορεί να βρεί το δρόμο της μετά το πλήγμα που δέχτηκαν τα κράτη και οι τράπεζές της το 2008. Όσοι θέλουν να ελπίζουν ότι με κάποιον τρόπο θα αποκατασταθεί το status quo ante, δεν θα βρουν τον προσανατολισμό τους στα νέα δεδομένα της Ευρωπαϊκής πραγματικότητας. Η πρωθύστερη ιδέα, να δημιουργηθεί ένα ενιαίο νόμισμα, χωρίς να προηγηθεί πολιτική, δημοσιονομική και τραπεζική ένωση, φαινόταν έξυπνη και πειθαναγκαστική για την Ευρωπαϊκή  ολοκλήρωση, όσο αυτή η ολοκλήρωση άκουγε στο όνομα «Κοινή Αγορά». Η sui generis  οικονομική και πολιτική ένωση που προέκυψε από τις συμφωνίες του Μάαστριχτ και της Λισαβόνας, ήταν το αποτέλεσμα της αλαζονικής ιδεοληψίας, με την οποία  πότισε τον Ευρωπαϊκό νου η πτώση του Βερολινέζικου Τείχους. Το «τέλος της Ιστορίας» έγινε αντιληπτό από τις ευρωπαϊκές ελίτ ως σάλπισμα για μια υπέρβαση της δικής της ιστορίας, μέσω ενός νομίσματος με ισχύ ισότιμη προς το δολάριο.

Η αποθανούσα Βρετανίδα Margaret Hilda Thatcher, που έδωσε στο όνομά της στην εκδοχή του νεοφιλελευθερισμού ως δόγματος αποσύνδεσης του κράτους από την κοινωνία και υποταγής της πολιτικής στην ελευθερία της αγοράς, αντιτάχθηκε σθεναρά σε οποιαδήποτε ιδέα η οποία  θα οδηγούσε σε ομοσπονδιακές δομές στην Ευρώπη, ενώ η ίδια υποστήριζε ότι ο ρόλος της ΕΕ έπρεπε να περιοριστεί στη διασφάλιση του ελεύθερου εμπορίου και του ανόθευτου ανταγωνισμού. Αντιτάχθηκε επίσης στην ενοποίηση της Γερμανίας και θεώρησε ανόητη ως καταστροφική την ιδέα του Euro. Είκοσι τρία χρόνια από την απομάκρυνσή της Βαρόνης Thatcher από την εξουσία, η αδυναμία της Γερμανίας να υποστείλει  τον κοντόφθαλμο ωφελιμισμό της, τις κυριαρχικές της τάσεις και τον ηγεμονισμό της, ώστε  να αποδείξει την ικανότητά της να ηγηθεί μιας πολιτικά ενοποιημένης Ευρώπης, έχει φέρει στο προσκήνιο ένα διογκούμενο σκεπτικισμό, σχετικά με το μέλλον της Ευρώπης. Η πρόσκληση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, η συμπτωματική και αλυσιτελής αντιμετώπιση των  κρίσεων διαρκείας στις οποίες έχουν περιπέσει πολλά μέλη της Ευρωζώνης, μετά το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, κατέδειξαν την ανωριμότητα  του Ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Περισσότερο όμως κατέδειξαν το ασυμβίβαστο των νέο-φιλελεύθερων αντιλήψεων και πρακτικών, με τις ανάγκες μιας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που θα ενοποιήσει πολιτικά τους διαφορετικούς κοινωνικούς σχηματισμούς της ηπείρου.  Ως προς αυτό, η Margaret Thatcher  φαίνεται πως διέθετε μια καθαρή και ειλικρινή σκέψη. Για κακή τύχη αυτών των ιδεών, οι κοινωνίες της Ευρώπης υπάρχουν και όποια επιχείριση υποταγής τους θα προσκρούσει στην εθνική τους περιχαράκωση.

Μακροπρόθεσμα, δε μπορεί να υφίσταται μία νομισματική ένωση ενάντια στη ευημερία των κοινωνιών. Σε ένα περιβάλλον στο οποίο οι πιστώτριες χώρες αρνούνται μία πραγματική τραπεζική ένωση, οι ανασταλτικοί ή κατασταλτικοί  παράγοντες για μία επιλογή εξόδου από την ευρωζώνη απαλείφονται. Οι πολιτικοί στις χρεωμένες χώρες, σκιαμαχούν για την χαμένη τους τιμή, σε μια Ευρώπη που πορεύεται χωρίς να μπορεί να θέσει την οικονομία στην υπηρεσία κάποιου ευρύτερου σκοπού, με μεγαλύτερο πολιτικό νόημα από ότι ένα σύμφωνο στήριξης της νομισματικής της ισχύος. Το πολιτικό νόημα του Euro έχει ένα ιδιαίτερο ειδικό βάρος για κάθε χώρα που συμμετέχει σε αυτό, για το κάθε κοινωνικό σχηματισμό χωριστά, από την Γαλλία που το επεδίωξε και τη Γερμανία που το δέχτηκε με αντάλλαγμα την επανένωσή της, ως τη Σλοβενία και την Κύπρο που το ταύτισαν με τα εθνικά τους οράματα. Όσοι περιμένουν ένα Αργεντίνικο  «corralito» στην Κύπρο σήμερα ή την Ελλάδα χθες, διαπιστώνουν αργά ή γρήγορα, όπως ο Paul Krugman, ότι οι πολιτικές τους προβλέψεις είναι άστοχες και πως η προσήλωση των πολιτικών ελίτ στο Euro  αποδεικνύεται «υπερβολικά ισχυρή». Όμως όπως επισημαίνει ο Νίκος Ξυδάκης στην Καθημερινή: «η Ευρώπη δεν εγγυάται την οικονομική διάσωση με σταθερά ισοδύναμα κριτήρια και δεν εγγυάται ότι θα τηρεί ομαλά τις κοινές αποφάσεις, όπως το Σύμφωνο Ανάπτυξης του Ιουνίου 2012 που θέσπισε η Σύνοδος Κορυφής για τη λειτουργία του ESM. Ενώπιον της πρώτης μείζονος κρίσης από θεσπίσεώς του, το κοινό ευρωπαϊκό σχέδιο ραγίζει· οι ισχυροί εταίροι μεριμνούν πρωτίστως και αποκλειστικώς για τα συμφέροντά τους, οι δε αδύναμοι κρίκοι μένουν εκτεθειμένοι όχι μόνον οικονομικά, αλλά και ωθούνται να αποκοπούν γεωπολιτικά».

Ο όποιος τρόπος προς την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, απαιτεί την συναίρεση των εθνικών κυριαρχιών. Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ιστορικό σημείο, ανάλογο με αυτό της περιόδου 1890-1914 και του τέλους των αυτοκρατοριών,  όπου οι σχέσεις μεταξύ πολιτικής – κοινωνίας – οικονομίας και τα πεδία του κράτους και της κυριαρχίας του επανακαθορίζονται. Ο John Maynard Keynes είχε προβεί σε μια έντονη εκστρατεία στη δεκαετία του 1920 για ελάφρυνση της επιβάρυνσης των αποζημιώσεων που επιβλήθηκαν στη Γερμανία με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών. Δεν εισακούστηκε εγκαίρως και το τι επακολούθησε είναι γνωστό. Ο ίδιος μας έχει πει, ότι η δυσκολία δεν βρίσκεται στις καινούργιες ιδέες, στην έλλειψη τους δηλαδή ή στον τρόπο εφαρμογής τους, αλλά στην αδυναμία μας να ξεφύγουμε από τις παλιές.  Η άκαμπτη προ-κεϋνσιανή ορθοδοξία  έχει επηρεάσει έντονα τη γερμανική πολιτική και το  νέο-φιλελευθερισμό της καγκελαρίου Angela Dorothea Merkel. Οι  απόψεις για τους ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς ως συνταγματική απαίτηση, δείχνουν ότι οι ηγέτες αυτής της χώρας παρουσιάζουν έναν οικονομικό και πολιτικό αταβισμό. Το ίδιο και η συμπεριφορά τους απέναντι στους αδύναμους εταίρους της Ευρωζώνης. Αν αυτό δεν αλλάξει η συνέχεια της Ευρωπαϊκής ιστορίας είναι δυσοίωνη.